पाठ ४ - कम्प्युटरका प्रकार (Types of Computer) | कम्प्युटर शिक्षा कक्षा ७

परिचय

हिजो आज थुप्रै प्रकारका कम्प्युटरहरू आविष्कार भएको पाइन्छ । विषेश गरी यसको गणक विधिका आधारमा तिन ओटा समूहमा विभाजन गरिएको छ, जुन यस प्रकार छन् :

एनालग कम्प्युटर (Analog Computer)

Analog Computers

गणनाको सट्टामा कुनै पनि एकाइ नापेर काम गर्ने यन्त्रलाई एनालग कम्प्युटर भनिन्छ । एनालग कम्प्युटर भनेको विशेष काम र प्रयोजनका लागि बनाइएको कम्प्युटर हो । यी कम्प्युटरहरू शरीरको प्रेसर, तापक्रम, गाडीहरूको गति भौतिक परिमाण (Physical Quantities) लाई मापन गर्नका लागि प्रयोग हुन्छन् । विशेष गरी यी कम्प्युटरहरू वैज्ञानिक र इन्जिनियरिङ (Engineering) कार्यमा सघाउ पुर्‍याउन प्रयोग गरिन्छ । यी उपकरणहरूले निरन्तर रूपमा (Continuous scale) काम गर्छन् । थर्मोमिटर (Thermometer), स्पिडोमिटर (Speedometer) हरू एनालग उपकरणका उदाहरण हुन्।

डिजिटल कम्प्युटर (Digital Computer)

बाइनरी कोड (binary code - 0 र 1) लाई प्रयोग गरी सबै किसिमका गणना गर्ने, लेख्ने, छाप्ने आदि कार्यहरू गर्ने यन्त्रलाई डिजिटल कम्प्युटर भनिन्छ । यी कम्प्युटर अत्यन्तै लोकप्रिय र जहाँसुकै पनि बढी मात्रामा प्रयोग हुने कम्प्युटर हुन् । डिजिटल कम्प्युटरलाई यसको आकार र काम गर्ने क्षमताका आधारमा चार समूहमा विभाजन गरिएको छ, जुन यस प्रकार छन :

(क) सुपर कम्प्युटर (Super Computer)

First Supercomputer of Nepal

साधारण कम्प्युटरभन्दा बढी कार्यक्षमता भएको कम्प्युटरलाई सुपर कम्प्युटर भनिन्छ । यस कम्प्युटरले छिटो गतिमा कार्य गर्न सक्छ । यसलाई विशेष कार्यका लागि प्रयोग गरिन्छ । यसको आकार सबैभन्दा ठुलो र महँगो हुन्छ । यसको प्रयोग वैज्ञानिक (Scientific) र इन्जिनियरिङ (Engineering) क्षेत्रमा हुन्छ । यसमा धेरै सिपियु (CPU) हरू राखिएका हुन्छन् । CRAY-XMP, NEC-500 आदि सुपर कम्प्युटरका उदाहरण हुन् ।

(ख) मेनफ्रेम कम्प्युटर (Mainframe Computer)

Mainframe Computer

हजारौं अरू ससाना कम्प्युटरलाई सञ्जाल (Network) मा जोड्ने कम्प्युटरलाई मेनफ्रेम कम्प्युटर भनिन्छ । मेनफ्रेम कम्प्युटर दोस्रो ठूलो र शक्तिशाली कम्प्युटर हो । यी कम्प्युटरहरू ठुला ठुला व्यापार व्यवसाय, उद्योग तथा अनुसन्धान केन्द्रहरूमा प्रयोग गरिन्छ । IBM-4381 र ICL 39 मेनफ्रेम कम्प्युटरका उदाहणहरू हुन् ।

(ग) मिनी कम्प्युटर (Mini Computer)

Mini Computer

सयौं अरू ससाना कम्प्युटरलाई सञ्जाल (network) मा जोड्ने कम्प्युटरलाई मिनी कम्प्युटर भनिन्छ । मिनी कम्प्युटर मध्यम आकारको कम्प्यूटर हो । यी कम्प्युटरहरू मध्यम खालका व्यापार, व्यवसाय तथा कार्यालयहरूमा प्रयोग हुन्छन् । यी कम्प्युटरहरू धेरै प्रयोगकर्तालाई एकै पटक प्रयोग गर्नुपर्ने क्षेत्र उद्योग, विश्व विद्यालय, अनुसन्धान केन्द्र आदिमा प्रयोग गरिन्छन् । स-साना कम्प्युटर सञ्जालमा मुख्य कम्प्युटर सर्भर (server) का रूपमा पनि प्रयोग गरिन्छ । IBM-9375 मिनी कम्प्युटरको उदाहरण हो ।

(घ) माइक्रो कम्प्युटर (Micro Computer)

Micro Computer

माइक्रो कम्प्युटर आकारमा सबैभन्दा सानो कम्प्यूटर समूहअन्तर्गत पर्दछन् । यी कम्प्युटर सस्तो, बलियो र सजिलैसँग टेबुल (table) मा राख्न सक्ने खालका हुन्छन् । यी कम्प्युटरहरू घर, कार्यालय, विद्यालय, व्यापार र व्यवसाय आदि ठाउँहरूमा चिठी पत्र तयार पार्न, हिसाब गरी भन्डारण गर्न, व्यापार व्यवसायका रूपरेखा तयार पार्न, विज्ञापन सम्बन्धी कार्यको सूचनाहरूको रूपरेखा तयार पार्ने काममा प्रयोग गरिन्छ । IBM PC, IBM Compatible, APPLE Macintosh माइक्रो कम्प्युटरका उदाहरण हुन् । माइक्रो कम्प्युटर पनि विभिन्न आकार र काम गर्ने क्षमतामा आउँछन्, जस्तै: डेस्कटप कम्प्युटर, ल्यापटप, हेन्ड हेल्ड कम्प्युटर ।

हाइब्रिड कम्युटर (Hybrid Computer)

Hybrid Computer

अल्ट्रासाउन्ड मेसिन

एनालग र डिजिटल कम्प्युटरका विशेषताहरूलाई एकीकृत गरी बनाइएको कम्प्युटरलाई नै हाइब्रिड कम्प्युटर भनिन्छ । सामान्यतया यी कम्प्युटरहरू वैज्ञानिक क्षेत्र (Scientific Application) र औद्योगिक प्रक्रियामा नियन्त्रण गर्ने कार्यमा प्रयोग गरिन्छन् । हाइब्रिड कम्प्युटर उदाहरणका रूपमा अस्पतालमा प्रयोग हुने, अल्ट्रासाउन्ड मेसिन (Ultra Sound Machine), मुटुको धङ्कन नाप्ने मेसिन (ECG) लाई लिन सकिन्छ ।

क्रियाकलाप

कम्प्युटरहरूको प्रकारका बारेमा छलफल गरी विभिन्न प्रकारका कम्प्युटरहरूको सूची तयार गर ।

उत्तर: डिजिटल कम्प्युटरलाई मुख्यतः उपयोगिता र संरचनाको आधारमा विभाजन गरिएको हुन्छ । उपयोगिताको आधारमा विशेष उद्देश्य र साधारण उद्देश्य गरि २ भागमा बाँड्न सकिन्छ भने संरचनाको आधारमा सुपर, मेनफ्रेम, मिनी र माइक्रो गरि ४ भागमा विभाजन गरिन्छ ।

अभ्यास

१. तलका खाली ठाउँ भर

(क) एनालग कम्प्युटरले ......... स्केलमा काम गर्छ ।

(ख) डिजिटल कम्प्युटरले ........... स्केलमा काम गर्छ ।

(ग) CRAY-XMP ........... कम्प्युटरका उदाहरण हुन् ।

(घ) ........... कम्प्युटर बाइनरी (0 र 1) को प्रयोग गरी कार्य गर्छन् ।

(ङ) ........... कम्प्युटरको अनुसन्धान कार्यका लागि प्रयोग गरिन्छ ।

उत्तर: खाली ठाउँ भरको उत्तर

(क) एनालग कम्प्युटरले निरन्तर स्केलमा काम गर्छ ।

(ख) डिजिटल कम्प्युटरले बाइनरी स्केलमा काम गर्छ।

(ग) CRAY-XMP सुपर कम्प्युटर कम्प्युटरका उदाहरण हुन्।

(घ) डिजिटल कम्प्युटरले बाइनरी (0 र 1) को प्रयोग गरी कार्य गर्छन् ।

(ङ) मेनफ्रेम कम्प्युटरको अनुसन्धान कार्यका लागि प्रयोग गरिन्छ ।

२. ठिक र बेठिक छुट्याऊ

(क) एनालग कम्प्युटर भौतिक परिमाणलाई मापन गर्नका लागि प्रयोग गरिन्छ।

उत्तर: ठिक

(ख) डिजिटल कम्प्युटरले डेसिमल प्रणालीमा मात्र काम गर्छ ।

उत्तर: बेठीक (किनकी डिजिटल कम्प्युटरले बाइनरी स्केल वा ० र १ आधारित भएर काम गर्छ ।)

(ग) सुपर कम्प्युटर मध्यम आकारको कम्प्युटर हो।

सुपर कम्प्युटर मध्यम आकारको कम्प्युटर हो ।

उत्तर: बेठीक (किनकी सुपर कम्प्युटर आकारमा सबैभन्दा ठुलो कम्प्युटर हो ।)

(घ) हाइब्रिड कम्प्युटरमा एनालग र डिजिटल कम्प्युटरका विशेषताहरू पाइन्छन् ।

उत्तर: ठिक

(ङ) माइक्रो कम्प्युटर सामान्य प्रयोजनका लागि प्रयोग हुन्छ ।

उत्तर: ठिक

३. तलका प्रश्नको उत्तर लेख

(क) मेनफ्रेम कम्प्युटर भनेको के हो ?

उत्तर: आकारको दृष्टिकोणले दोस्रो ठूलो र हजारौं अरू ससाना कम्प्युटरलाई एउटा सञ्जालमा जोड्ने कम्प्युटरलाई मेनफ्रेम कम्प्युटर भनिन्छ । जस्तै; IBM-4381, ICL 39 आदी ।

(ख) मिनी र माइक्रो कम्प्युटरबिच फरक छुट्याऊ।

उत्तर: मिनी कम्प्युटर एकपटकमा लगभग ५० जनाले एकसाथ काम गर्न सकिने मध्यम खालको कम्प्युटर हो भने माइक्रो कम्प्युटर आकारको दृष्टिकोणले सबैभन्दा सानो आकारको कम्प्युटर हो माइक्रो कम्प्युटर हो । यिनीहरू बिचको फरकलाई तलको तालिकामा देखाइएको छ ।

माइक्रो कम्प्युटर	मिनी कम्प्युटर
१. यसमा एकचोटिमा एक जनाले मात्र काम गर्न सकिन्छ ।	१. यसमा एकचोटिमा लगभग ५० जनाले मात्र एकसाथ काम गर्न सकिन्छ ।
२. यसको आकार सानो हुन्छ ।	२. यसको आकार मध्यम खालको हुन्छ ।
३. यो सामान्य व्याक्तिगत वा कार्यालयीय काममा प्रयोग हुन्छ ।	३. यो मध्यम खालका संस्थाहरु प्रवर्द्धन गर्न प्रयोग हुन्छ ।
४. यसको प्रयोग साधारण चिठीपत्र र पत्रपत्रिका लेखन, हिसाब-किताब तथा सामान्य घरेलु काममा प्रयोग हुन्छ ।	४. यो साना खालका अनुसन्धान, इन्जिनियरिङ, व्यवसाय लेनदेन र डाटाबेस व्यवस्थापन गर्न प्रयोग हुन्छ ।
५. जस्तै: डेस्कटप, ल्याबटप, नोटबुक, पामटप, माइक्रो, आई.बी.एम.पी.सी., एप्पल/म्याकिन्टस आदी ।	५. जस्तै: Inspiron 1012, IBM-9375, Honeywell 200, TI-990, आदी ।

(ग) माइक्रो कम्प्युटर भनेको के हो ?

उत्तर: साधारण प्रयोजनको निम्ति तयार पारिएको आकारको दृष्टिकोणले सबैभन्दा सानो आकारको कम्प्युटर हो माइक्रो कम्प्युटर हो । जस्तै; डेस्कटप, ल्याबटप, नोटबुक, पामटप, माइक्रो, आई.बी.एम.पी.सी., एप्पल/म्याकिन्टस आदी ।

(घ) सुपर कम्प्युटरका कुनै चार ओटा विशेषता लेख ।

उत्तर: सुपर कम्प्युटर बनावटको आधारमा सबैभन्दा ठूलो, शक्तिशाली र उच्च भण्डारण क्षमता भएको कम्प्युटर हो । यो विशेषगरी जहाज, विमान, अन्तरिक्ष यान, आणविक अन्वेषण, खानी जस्ता जोखिम र खतरनाक क्षेत्रहरुमा प्रयोग गरिन्छ । यसका विशेषताहरुलाई निम्न बुँदाहरुमा लेख्न सकिन्छ :

१. आकार विशाल र ठूला हिसाबहरु एक सेकेन्डमै गर्न सक्ने क्षमता हुन्छ ।

२. इन्पुट, आउटपुट, प्रशोधन एकाइ र र्‍यामहरूको संख्या धेरै हुन्छ ।

३. नोडहरू बीच उच्च-गति र धेरै अपरेटिङ सिस्टमहरु एउटै कम्प्युटरबाट चलाउन सकिन्छ ।

४. धेरैजनाले एकसाथ एउटै कम्प्युटर चलाउने गरिन्छ ।

(ङ) हाइब्रिड कम्प्युटर भनेको के हो ?

उत्तर: एनालग र डिजिटल कम्प्युटरका राम्रा विशेषताहरूलाई एकीकृत गरी बनाइएको कम्प्युटरलाई नै हाइब्रिड कम्प्युटर भनिन्छ । जस्तै; अल्ट्रासाउण्ड मेसिन, इसिजी मेसिन, आदी ।