 |
जैविक खेती
शारंश
नेपालमा प्राङ्गारिक मल उत्पादन गर्ने कुनै गारो छैन । यहीँ उपलब्ध वनस्पति अन्य सडेगलेका चिजबाट प्राङ्गारिक मल बनाएर खेती गर्दा जमिनको उर्वर शक्ति बढ्ने तथा खाद्यान्नको उत्पादनमा समेत वृदधि हुने देखिन्छ । आज नेपालीहरु वैदेशिक रोजगारबाट फर्किएपछि जैविक खेतीमा समेत आकर्षित हुन थालेको छन् । नेपाल विविधतायुक्त हावापानी भएको देश हो । यस देशमा अनेक किसिमका जीवजन्तुहरुको अस्तित्वव रहको छ । अनेक प्राणी र वनस्पतिले युक्त यस देशमा जैविक खेतीको सम्भावना प्रचुर मात्रामा रहने कुरालाई सहजै स्विकार्न सकिन्छ । आज नेपालीहरु सहजै स्विकार्न सकिन्छ ।
निश्चित रुपमा रासायनिक खेतीबाट क्षणिक लाभ हुने कुरामा दुईमत हुन सक्दैन तर दीर्घकालीन असर भयावह बन्दैगएको कुरालाई पनि नकार्न सकिन्न । नेपालको भौगोलिक बनावट विविधतामय छ । हावापानी पनि विविधतमय रहेको छ । यसले गर्दा जैविक खेती नेपालमा सहज रुपमा फस्टाउने सम्भावना छ । परम्परागत रुपमा भन्दा केही नयाँप्रविधिको प्रयोग र आधुनिकीकरण गर्दै लैजान सकेका खण्डमा यसबाट पर्याप्त लाभ लिन सकिने देखिन्छ ।
धेरै बाली उब्जाउने र छिटै पैसा कमाउने लालसाले नेपालीहरुको स्वस्थ्यमा दिनँहु गम्भीर सङ्कट उत्पन्न हुन थालेको छ । खेती किसानी गर्ने मानिसहरु आफ्नो बालीनाली जोगाउन विषादी युक्त रसायनको प्रयोग गर्दा आफ्नो स्वास्थ्यलाई ख्यालै गर्दैनन् । त्यस्तै रसायन र विषादी युक्त रक्तचाम, हृदयघात जस्ता डरलाग्दा रोहरुले आक्र्रमण गर्न थालेको छ । राष्ट्रलाई नेपालीहरुको स्वास्थ्य कसरी बचाउने भन्ने कुरो ठुलो चुनौती बनेर आएको छ ।
प्रश्नोत्तर
सुनाइ
१) पाठको पहिलो अनुच्छेद सुन्नुहोस् र ठिक बेठिक छुट्यानुहोस्ः
क) रासायनिक मल र कीट नाशक विषादीको प्रयाग भएको खेती रासायनिक हो ।
ख) रासायनिक मल र कीट नाशक विषादीको प्रयोग नभएको खेती जैविक हो ।
ग) जैविक र प्राङ्गारिक मलको प्रयोग हुँदैन ।
घ) जैविक खेतीमा प्राङ्गारिक मलको प्रयोग हुँदैन ।
ङ) मानिस, पशुपन्छी, कीट, पतङ्ग र वनस्पतिमा निर्भर खेती नै जैविक हो ।
उत्तर
क) ठिक
ख) ठिक
ग) बेठिक
घ) बेठिक
ङ्) ठिक
२) पाठको दोस्रो अनुच्छेद सुन्नुहोस् र तलका प्रश्नको उत्तर दिनुहोस् ।
क) जैविक खेतीको सुरुआत कहिले भयो ?
उत्तर जैविक खेतीको सुरुवात कृषि युगको आरम्भसँगै भयो ।
ख) उद्योग धन्दाको सुरुआतपछि के भयो ?
उत्तर उद्योग धन्दाको सुरुवातपछि जनसङ्ख्याको ठुलो हिस्सा कृषिबाट विमुख भयो ।
ग) रासायनिक मलका रुपमा कस्ता खाद्य तत्त्वहरु उत्पादन गरिन्छ ?
उत्तर रासायनिक मलका रुपमा नाइट्रोजन, फोस्फोरस, पोटास जस्ता खाद्य तत्त्वहरु उत्पादन गरिन्छ ।
घ) के कारणले थोरै जमिनमा धेरै उब्जनी हुन थाल्यो ?
उत्तर ःरासायनिक मलबाट उत्पादन बढने, विषादीको प्रयागबाट रोग र किरा नियन्त्रण हुने भएका कारण थोरै जमिनमा धेरै उत्पादन हुन थाल्यो ।
ङ) रासायनिक खेती कसरी लोकप्रिय भयो ?
उत्तर थोरै मिहिनेतबाट धेरै उब्जनी दिन सकेकाले रासायनिक खेती लोकप्रिय भयो ।
बेलाइ
२) रासायनिक खेतीका फाइदा र बेफाइदाका बारे कक्षामा छलफल गर्नुहोस् ।
कृषि युगको आरम्भसँगै जैविक खेतीको सुरुआत भएको हो । उद्योग धन्दाको विकाससँगै जनसङ्ख्यको ठुलो हिस्सा कृषिबाट विमुख भयो । थोरैले काम गरेर धेरैलाई पाल्नुपर्ने भयो । यसैको उपायका रुपमा १९ औँ शताब्दीमा रासायनिक मलको आविष्कार भयो । रासायनिक मलमा आविष्कार भयो । रासायनिक मलमा बाली बिरुवाका लागि अधिक मात्रामा चाह्निे नाइट्रोजन, फोस्फोरस, पोटास जस्ता खाद्य तत्त्वहरु मिश्रण गरिएकाले उत्पादन बढ्न थाल्यो । यसै गरी २० औँ शताब्दीदेखि बालीनालीमा लाग्ने कीट पतङ्गहरुलाई नियन्त्रण गर्न विषादीको पनि प्रयोग हुन थाल्यो । रासायनिक मलबाट उत्पादन बढ्ने, विषादीको प्रयोगबाट रोग र किरा नियन्त्रण हुने भएपछि थोरै जमिनमा धेरै उत्पादन हुनु स्वाभाविक हो । यसरी थोरै मिहेनतबाट धेरै उब्जनी दिन सकेकाले रासायनिक खेती चाँडै लोकप्रिय हुन थाल्यो । रासायनिक खेतीमा यी फाइदा भएर पनि यसका बेफाइदा पनि देखा पर्न थाले । यसले गर्दा रासायनिक खेतीका विषयमा अनुसन्धान र अध्ययन गर्नुपर्ने अवस्था आयो । यसका नकारात्मक असरहरुका बारेमा हुन थालेको अध्ययनले यसको विकल्पको खोजी गर्नुपर्ने तत्थ्यलाई प्रस्तुत गर्यो । रासायनिक खेतीका फाइदाहरुका साथै बेफाइदाहरु पनि थुपै्र रहेका छन् । यसका बारेमा अनुसन्धाताहरुले थुप्रै अध्ययन एवम् अनुसन्धान गरेका छन् । रासायनिक मलको प्रयागले पृथ्वीको पर्यावरण, मानव स्वास्थ्य र वानस्पतिक चक्र्रमा प्रतिकूल असर पारेको कुरा उनीहरुले पत्ता लगाए । रासायनिक मलको प्रयोगले माटाको अम्लीयपन बढाएर प्राकृतिक बनावट बिगार्ने काम गर्छ । जैविक तत्त्वकै कमी भएर जमिन मरुभूमिमा परिणत हुने अवस्था सिर्जना हुन्छ । रासायनिक खेतीले बालीबिरुवाका मित्रलाई पनि असर पुर्याएको हुन्छ । शत्रु किराहरुको प्रतिरोधात्मक क्षमता बढ्न गई तिनलाई नियन्त्रण गर्ने क्र्रममा कडा विषादीको प्रयाग गर्दा मानव स्वास्थ्यमा समेत गम्भीर असर पुग्न थालेको पाइन्छ । रासायनिक मलको प्रयागले कयान्सर, उच्च रक्तचाप, हृदयघात, मुटू, कलेजो र फोक्सो बिग्रिएको पनि पाइन्छ । यसरी रासायनिक मलको खेतीले मानव स्वास्थ्य, पर्यावरणीय सन्तुलन र जैविक विविधतामा गम्भीर सङ्कट उत्पन्न गर्नु यसका बेफाइदाहरु हुन् ।
गाउँघरमै रहेको विभिन्न वस्तुहरु जैविक प्रविधिबाट बाली बिरुवामा लाग्ने किरा र रोगको निदान गर्ने उपाय थुपै्र छन् । सागपातमा किरा वा लाइ लागेमा गाईको गहुँत पानीमा मिसाएर छर्किदा सजिलै नियन्त्रण गर्न सकिन्छ । यस्तै मकै, धान, गहुँ आदि बालीमा लाग्ने किरालाई पनि गहुँतको प्रयोग गरी निदान गर्न सकिन्छ भने सुर्तीपानी, खरानी आदिले रोगको निदान गर्न सकिन्छ । यस्तै धोक्रेफुलको जराको प्रयोग गरेर पनि बिरुवामा लाग्ने किरा र रोगको निदान गर्न सकिन्छ । विभिन्न सेउलाहरले विरुवाहरुको फेदमा राख्ने वा टुक्रा बनाएर जमिनमा छर्ने गर्नुपर्छ यसरी जैयविक प्रविधिबाट पनि किरा वा अन्या रोगहरु हटाउन सकिन्छ ।
पढाइ
२) पाठको नवौँ अनुच्छेद पढी ठिक बेठिक छुट्याउनुहोस्:
क) नेपालको प्राकृतिक, भौगोलिक, सामाजिक, सांस्कृतिक पर्यावरण जैविक खेतीका लागि अनुकूल छ ।
ख) नेपालमा व्यावसायिक रुपमा पशु पालन गर्न सकिन्छ ।
ग) नेपालमा कम्पोस्ट मल बनाउने कच्चा सामग्रीको अभाव छ ।
घ) नेपालमा बहु सङ्ख्यक मानिसहरुको पुख्र्यौली व्यवसाय व्यापार हो ।
ङ) नेपालमा जैविक खेतीलाई थोरै आधुनिक र व्यावसायिक बनाइदिए पुग्छ ।
च) अब नेपालका गाउँ गाउँसम्म सडक यातायात पुग्न थालेको छ ।
छ) नेपालबाट बर्सेनि अरबौँ रुपियाँको खाद्य पदार्थ निर्यात हुने गरेको छ ।
उत्तर
क) ठिक
ख) ठिक
ग) बेठिक
घ) बेठिक
ङ) ठिक
च) ठिक
छ) बेठिक
३) पाठको अनुच्छेद पढी तलका प्रश्नको उत्तर दिनुहोस्:
क) रासायनिक खेतीले माटोलाई के गर्छ ?
उत्तर रासायनिक खेतीले माटोको अम्लीयपन बढाउने काम गर्छ ।
ख) मित्र किराहरुले बाली बिरुवालाई कसरी सहयोग पुर्याउँछन् ?
उत्तर बिरुवालाई सखाप पार्न कीट पतङ्गलाई धपाएर मित्र किराहरुले सहयोग पुर्याउँछन् ।
ग) किन रासायनिक खेतीको विकल्प सोच्न थालिएको हो ?
उत्त्र
जैविक विविधताका गम्भीर सङ्कट उत्पन्न गर्न थालेकाले रासायनिक खेतीको विकल्प सोच्न थालिएको हो ।
घ) उर्वरा शक्ति, पराग सेचन, प्रतिरोधात्मक क्षमता, पर्यावरणीय सन्तुलन र जैविक विविधताको अर्थ बताउनुहोस् ।
उत्तर
उर्वर शक्ति – धेरै उब्जनी गराउने शक्ति
पराग सेचन – फूलको परागलाई मौरी, भमरो आदिले अर्काे फुलमा पुर्याउने काम, परागण, बीजाधान
प्रतिरोधात्मक क्षमता – रोगसँग लड्न सक्ने शक्ति
जैविक विविधता – जीवहरुको अनेकता, धेरै जीवहरु भएको अवस्था
४) पाठमा प्रयोग भएका प्राङ्गारिक, उर्वरा शक्ति, पराग सेचन जस्ता प्राविधिक शब्द टिपोट गर्नुहोस् ।
उत्तर
कीटनाशक, रासायनिक मल, रासायनिक खेती, जैविक खेती, कृषि युग, उद्योग धन्दा, वनस्पतिक चक्र्र, जैविक तत्त्व, वातावरणीय प्रदूषण, पर्यावरणीय सन्तुलन, जैविक विधि, बालीचक्र, उत्पादकमूलक, आत्मनिर्भर, व्यवसाय
लेखाइ
पाठको आधारमा उत्तर दिनुहोस्:
क) रासायनिक खेती र जैविक खेतीका बिचमा के फरक छ ?
उत्तर विषादी लगायत हानिकारक तत्त्व प्रयोग नगरी गरिने खेती जैविक हो । यसमा मानिस तथा जीवका लागि हानिकारक हुने तत्त्वको प्रयोग हुँदैन । आफ्नै परिवेशमा पाइने वनस्पति, जडीबुटी तथा अन्य वस्तुबाट जैविक खेतिका सामग्री तयार पारिने हुँदा यी सामग्री जीवनका लागि हानिकारक नभई लाभदायक हुने गर्छन् । तर रासायनिक मल तथा कीट नाशक विषादीको प्रयोग गरेर गरिने खेती रासायनिक खेती हो भने परम्परागत जैविक वस्तुमा मात्र निर्भर रहेर गरिने खेती जैविक खेती हो । जो जन्मिन्छ, बढ्छ र मर्छ अनि जसलाई बाँच्नका लागि खाना, पानी र हावा चाहिन्छ , त्यसलाई जीव भनिन्छ । त्यसैले विषादी लगायत हानिकारक तत्त्व प्रयोग नगरी गरिने खेती जैविक हो ।
ख) रासायनिक खेतीका बेफाइदाहरु के के हुन् ?
उत्तर रासायनिक मलको प्रयागले पृथ्वीको पर्यावरण, मानव स्वास्थ्य र वनस्पतिक चक्र्रमा प्रतिकूल असर पारेको कुरा उनीहरुले पत्ता लगाए । रासायनिक मलको प्रयोगले माटाको अम्लीयपन बढाएर प्राकृतिक बनावट बिगार्ने काम गर्छ । जैविक तत्त्वकै कमी भएर जमिन मरुभूमिमा परिणत हुने अवस्था सिर्जना हुन्छ । रासायनिक खेतीले बालीबिरुवाका मित्रलाई पनि असर पुर्याएको हुन्छ । शत्रु किराहरुको प्रतिरोधात्मक क्षमता बढ्न गई तिनलाई नियन्त्रण गर्ने क्र्रममा कडा विषादीको प्रयोेग गर्दा मानव स्वास्थ्यमा समेत गम्भीर असर पुग्न थालेको पाइन्छ । रासायनिक मलको प्रयागले कयान्सर, उच्च रक्तचाप, हृदयघात, मुटू, कलेजो र फोक्सो बिग्रिएको पनि पाइन्छ । यसरी रासायनिक मलको खेतीले मानव स्वास्थ्य, पर्यावरणीय सन्तुलन र जैविक विविधतामा गम्भीर सङ्कट उत्पन्न गर्नु यसका बेफाइदाहरु हुन् ।
ग) विषादीको प्रयोगले मानव स्वास्थ्यमा के कस्तो असर गर्देछ ?
उत्तर
विषादीको प्रयोगमा मानव स्वास्थ्यमा धेरै उत्पादन गर्ने लोभमा उसले आफ्नो स्वास्थ्य नराम्ररी बिगारि रहेको हुन्छ । रासायनिक मलको प्रयोगले मानव स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पर्ने गरेको पाइन्छ । यसले क्यान्सर, उच्च रक्तचाप, हृदयाघात, मुटू, कलेजो र फोक्सो बिग्रने खालका रोगलाई निम्त्याउँछ । यसरी विषादीको प्रयोगले मानव स्वास्थ्यमा अति नै गम्भीर असर गर्दछ ।
घ) पर्यावरणीय सन्तुलन र जैविक विविधताका बिचमा के अन्तर छ ?
उत्तर
पर्यावरणीय सन्तुलनका लागि पृथ्वीमा रहेको सबै प्राणी लगायत वनस्पति आपसमा अन्तर निर्भर हुने भएकाले यिनको संरक्षण तथा संवर्धन आवश्यक हुन्छ ।
पार्यवरणीय सन्तुलन राख्न विभिन्न प्रकारका जीवहरुको अन्तर सम्बन्ध रहेको हुन्छ वा यो प्रक्र्रिया जल तथा थलमा खाद्य जनका रुपमा रहेको हुन्छ । त्यसैले खाद्य जालको प्रक्र्रियाबाट वातावरण्मा सन्तुलन कायम हुने हुनाले पर्यावरणीय सन्तुलन र जैविक विविधताको बिच यही सामान्य अन्तर छ ।
ङ) जैविक खेतीबाट कसरी आत्म निर्भरत बढाउन सकिन्छ ?
उत्तर
जैविक खेतीलाई सर्वप्रथम रोजगारीको मुख्य आधार बनउनुपर्छ । नेपालको प्रकृतिक, भौगोलिक, सामाजिक, सांस्कृतिक पर्यावरण खेतीका लागि अनुकूल रहेकाले जैविक खेतीबाट प्रशस्त लाभ लिन सकिन्छ । नेपालमा प्रशस्त मात्रामा जङ्गल, चरन सुविधा र पानीको स्रोत भएकाले जैविक खेतीलाई व्यावसायिक र आधुनिकीरण गर्दै उत्पादनमा वृद्धि गरी निर्यात गर्न सके विदेशमा गई श्रमबेच्ने स्थितिको अन्त्य भई स्वदेशमै आत्मनिर्भरता बढाउन सकिने अवस्था छ । त्यसैले हामीसँग भएका मैलिक वस्तु र श्रम तथा सिपको सदुपयोग गरी योजनाबद्ध तरिकाले अघि बढेका खण्डमा जैविक खेतीबाट आत्म निर्भरता बढाउन सकिन्छ ।
३) ‘ नेपाललाई रसायन र विषादी मुक्त राष्ट्र बनाऔँ’ शीर्षकमा एउटा अनुच्छेद लेख्नुहोस् ।
विषादी मुक्त राष्ट्र नेपाल
धेरै बाली उब्जाउने र छिटै पैसा कमाउने लालसाले नेपालीहरुको स्वस्थ्यमा दिनँहु गम्भीर सङ्कट उत्पन्न हुन थालेको छ । खेती किसानी गर्ने मानिसहरु आफ्नो बालीनाली जोगाउन विषादी युक्त रसायनको प्रयोग गर्दा आफ्नो स्वास्थ्यलाई ख्यालै गर्दैनन् । त्यस्तै रसायन र विषादी युक्त रक्तचाम, हृदयघात जस्ता डरलाग्दा रोहरुले आक्र्रमण गर्न थालेको छ । राष्ट्रलाई नेपालीहरुको स्वास्थ्य कसरी बचाउने भन्ने कुरो ठुलो चुनौती बनेर आएको छ ।
व्याख्या गर्नुहोस्:
क) पृथ्वीका प्राणी र वनस्पतिबिचमा लिने दिने प्रक्र्रिया चक्र्र झैँ घुमिरहन्छ ।
उत्तर
प्राणीले बोट बिरुवाबाट खाद्य तत्त्व र अक्सिजन प्राप्त गर्दछन् । यस्तै बोट बिरुवाहरुले पनि आफूलाई चाहिने हावा र खाने कुरा जीवनजन्तुबाट लिने गर्दछन् । पार्यवरणीय सन्तुलन राख्न विभिन्न प्रकारका जीवहरुको अन्तर सम्बन्ध रहेको हुन्छ व यो प्रक्र्रिया जल तथा थलमा खाद्यजनका रुपमा रहेको हुन्छ । त्यसैले खाद्य जालको प्रक्र्रियाबाट वातावरण्मा सन्तुलन कायम हुन्छ ।
मानिस तथा जनावरहरुका मलमूत्र बोट बिरुवाका उत्तम खाना मानिन्छन् । अर्कातिर सडेगलेका पात पतिङ्गरलाई कुहाएर बोट बिरुवाका लागि खान योग्य मल बनाउने काम कीट पतङ्गरहरुले गरिरहेका हुन्छन् । यो एक अर्कामा लेनदेन गर्ने प्रक्र्रिया हो ।
ख) प्राणी र वनस्पतिका बिचमा रहेको अन्योन्याश्रित सम्बन्धले पृथ्वीमा जीवको अस्तित्व सम्भव भएको हो ।
उत्तर
मानिस वनस्पति जगत्बाट खाद्य तत्त्वका साथै अक्सिजन प्राप्त गर्दछन् । खाद्य तत्त्व र अक्सिजनका अभावमा प्राणीको अस्तित्व कायम हुन सक्दैन । त्यस्तै वनस्पति जगत्ले पनि आफूलाई चाहिने हावा र खाने कुरा जीवजन्तुबाट प्राप्त गर्दछन् । मानिसका मलमूत्र, सडेगलेका चिज बोट बिरुवालाई अस्तित्ववान् बनाउने प्रमुख खाद्य सामगी्र हुन् । यिनको अभावमा वस्पति जगत् वा बोट बिरुवाको अस्तित्व सङ्कटग्रस्त बन्दछ ।
पृथ्वीका सम्पूर्ण प्राणी र वनस्पतिको सम्बन्ध नङ र मासुको जस्तो हुने गर्दछ । यस्तो सम्बन्ध हरेक प्राणी र वनस्पतिसँग रहेको हुन्छ । प्राणी र वनस्पतिको अस्तित्व कायम गर्न यिनीहरुका बिच गहिरो र अटुट सम्बन्ध रहेको तथ्यलाई माथिको अंशमा उल्लेख गरिएको छ ।
५ उत्तर नेपालमा व्यवसायिक रुपमा जैविक खेतीको सम्भावनाका बारेमा एउटा निबन्ध लेख्नुहोस् ।
उत्तर
नेपालमा जैविक खेतीको सम्भावना
नेपालमा प्राङ्गारिक मल उत्पादन गर्ने कुनै गारो छैन । यहीँ उपलब्ध वनस्पति अन्य सडेगलेका चिजबाट प्राङ्गारिक मल बनाएर खेती गर्दा जमिनको उर्वर शक्ति बढ्ने तथा खाद्यान्नको उत्पादनमा समेत वृदधि हुने देखिन्छ । आज नेपालीहरु वैदेशिक रोजगारबाट फर्किएपछि जैविक खेतीमा समेत आकर्षित हुन थालेको छन् । नेपाल विविधतायुक्त हावापानी भएको देश हो । यस देशमा अनेक किसिमका जीवजन्तुहरुको अस्तित्वव रहको छ । अनेक प्राणी र वनस्पतिले युक्त यस देशमा जैविक खेतीको सम्भावना प्रचुर मात्रामा रहने कुरालाई सहजै स्विकार्न सकिन्छ । आज नेपालीहरु सहजै स्विकार्न सकिन्छ ।
निश्चित रुपमा रासायनिक खेतीबाट क्षणिक लाभ हुने कुरामा दुईमत हुन सक्दैन तर दीर्घकालीन असर भयावह बन्दैगएको कुरालाई पनि नकार्न सकिन्न । नेपालको भौगोलिक बनावट विविधतामय छ । हावापानी पनि विविधतमय रहेको छ । यसले गर्दा जैविक खेती नेपालमा सहज रुपमा फस्टाउने सम्भावना छ । परम्परागत रुपमा भन्दा केही नयाँप्रविधिको प्रयोग र आधुनिकीकरण गर्दै लैजान सकेका खण्डमा यसबाट पर्याप्त लाभ लिन सकिने देखिन्छ ।
६) शब्दार्थमा प्रयाग भएका पर्यावाची शब्दहरुको सूची बनउनुहोस् ।
उत्तर
हिंसा – भाग, अंश, खण्ड
पराग सेचन – परागण, बीजाधान
प्रतिरोधात्मक – प्रतिरोधक
चक्र्र – वृत्त, मण्डल
अस्तित्व – सत्ता, विद्यमानता
पुख्र्यौली – पुस्त्यौली, वंशावली
पुँजी – धन, सम्पत्ति, रुपियाँ, पैसा
समुन्नत – सम्पन्नता, समृद्धिि
हेय – निच, खराब, हेला, उपेक्षा
७) तलका शब्दालाई फरक फरक अर्थ आउने गरी अलग अलग वाक्यमा प्रयोग गर्नुहोस्:
उत्तर
तर – दुधको तर मन पर्दैन ।
तर – म खोला तर्छु ।
तर – राम आयो तर सिता आएन् ।
तिर – कृष्ण घर तिर गयो ।
तिर – उसले तिरले हानेर मान्छे मार्यो ।
कल – बच्चाहरु कल गरे भने रिस उठ्छ ।
कल – म कपडा सिलाउन कल भएको ठाउँमा जान्छु ।
कल – म पानी कल कल खान्छु ।
अर्थ – अर्थहिन काममा समय खेर फ्याल्नु हुदैन ।
अर्थ – पैसा शब्दको अर्थ धन हो ।
फुल – बगैँचामा फुलहरु धेरै फुलेका छन् ।
फुल – मलाई कुखुको फुल मन पर्दैन ।
फल – कमजोर मान्छेले फलफुल खुवाउनु पर्छ ।
फल – आज परिक्षाफल प्रकाषित भयो ।
बस – भाई बस अनी कुरा गर ् ।
बस – म अस्ती बसमा चढेको थिए ।
८) तलका शब्दको विपरीत अर्थ हुने शब्द लेख्नुहोस् ।
उत्तर
ठुलो – सानो
शत्रु – मित्र
सफा – फोहोर
मरुभूमि – उर्वराभूमि
कृत्रिम – अकृत्रिम
निर्यात – आयात
सकारात्मक – नकारात्मक
आधुनिक – पुरातन
९) पाठको तेस्रो अनुच्छेदबाट सुरु, विचमा र अन्त्यमा दीर्घ हुने पाँच पाँच शब्द खोजी कापीमा लेख्नुहोस् ।
उत्तर
सुरुमा
भौगोलिक – भूगोल + इक
जैविक – जीव + इक
बिचमा – अनुकूल
अन्त्यमा – खेती, पानी, दही, गाई , पुख्र्यौली
१० ) पाठको ‘श’ को प्रयोग भएका शब्दहरु खोजी लेख्नुहोस् ।
उत्तर
शक्ति, धनराशि, श्रेयस्कर, प्रशस्त, देश, स्वदेश, पशुपन्छी, आवश्यकता, आवश्यक
व्याकरण
१) उदाहरणका आधारमा प्रत्येक कारक र विभक्तिको उचित प्रयोग गरी एक एक ओटा वाक्य बनाउनुहोस्:
क) कर्ता कारक र प्रथमा विभक्तिको प्रयोग
हसिना हाँसिन् । म कविता लेख्छु । रामले खाना खायो । नानीमैयाँले कविता लेखिन् ।
उत्तर बुबाले चिठी लेख्नुभयो ।
ख) कर्म कारक र द्धितीया विभक्तिको प्रयाग
मैले आँप खाएँ । पासाङले सीतालाई किताब पढायो । आमाले रामलाई बोलाउनुभयो ।
उत्तर ः भाइले मलाई बोलायो ।
ग) करण कारक र तृतीया विभक्तिको प्रयोग
मैले लाठाले आँप झारेँ । हरिले खुकुरीले दाउरा चिरे । गुरुआमाले हामीलाई प्रोजेक्टरले पढाउनुभयो ।
उत्तर मैले लट्ठीले सर्प मारेँ ।
घ) सम्प्रदान कारक र चतुर्थी विभक्तिको प्रयोग
मैले सिर्जनालाई उपहार दिएँ । हाकुमैयाले रञ्जजनादेवीलाई रुमाल दिइन् । सुलोचनाले हामीलाई गीत सुनाइन् ।
उत्तर ः मैले भाइलाई कलम दिएँ ।
ङ) अपादान कारक र पञ्चमी विभक्तिको प्रयोग
मैले रुखबाट सुन्तला झारेँ । हरिले बिहानैदेखि केही खाएको छैन । सुम्निमाले झोलाबाट किताब निकालेर मैयाँलाई दिइन् ।
उत्तर पोखराबाट म हिजो मात्र आएँ ।
षष्टी विभक्तिको प्रयाग
मेरा एक एक जना बहिनी र भाइ छन् । मेरो भाइको नाम भोगेन्द्र हो । रञ्जना मेरी बहिनी हुन् । सरिता , सन्देश र गेल्बु भाइका मिल्ने साथी हुन् । बहिनीको मिल्ने साथी चित्रलेखा हुन् । रञ्जना र भोगेन्द्र दुबै जना आआफ्ना सामानको हिफाजत गर्न सिपालु छन् । आफ्नो भाइ र आफ्नी बहिनीको यस्तो राम्रो बानी देख्दा मलाई खुसी लाग्छ ।
उत्तर:
मेरो भाइ घर गयो ।
छ) तलको अनुच्छेदमा रहेका कारक र विभक्ति पहिल्याई शिक्षकलाई देखाउनुहोस् ।
बेगम नेपालगन्जमा बस्छिन् । मञ्जु दार्चुला पुगिन् । उनको मनमा पाप छैन ।
उत्तरः मैले टेबुलमा समान राखेँ ।
तलको अनुच्छेदमा रहेका कारक र विभक्ति पहिलयाई शिक्षकलाई देखाउनुहोस्:
निनामा धेरै महेनती छन् । उनी अत्यन्त दयालु र सहयोगी पनि छन् । उनी दुःखी गरिबहरुलाई सहयोग गर्छिेन् । उनी बेला बेलामा असहायहरुलाई खानेकुरा र कपडा दिन्छिन् । निनामाका बाबु अमरबहादुर चाम्लिङ अवकास प्राप्त बेलायती सैनिक हुन् । उनी श्रमलाई धेरै महत्त्व दिन्छन् र धेरैजसो कोदालाले बारी खनिरहेका भेटिन्छन् । उनी रुखबाट डाले घाँस झार्न र बाँसबाट चोया काढ्न पनि उत्तिकै सिपालु छिन् । निनामाकी आमा धनशोभा याक्खा कलेजमा पढाउँ छिन् । आमाकै छत्रछायामा रहेर निनामाले पाढाइमा धेरै राम्रो गरेकी छन् । पढाइका अतिरिक्त घरको काममा पनि निनामा उत्तिकै जाँगरिली छन् । बगैँचामा जाने, पाकेका फलफुल रुखबाट टिपेर जम्मा गर्ने बजारमा लगेर बेच्ने आदि काममा उनी सिपालु छिन् । त्यसो त कविता लेख्ने, चित्र बनाउने कलामा पनि उनी निपुण छिन् ।
उत्तर
निनिमा –कर्ता कारक
उनी – कर्ता कारक
गरिबहरुलाई – कर्मकारक ‘लाई’ द्धितीय विभक्ति
असहायहरुलाई – सम्प्रदान कारक ‘लाई’ चतुर्थी विभक्ति
निनाका बाबु – ..... षष्ठी विभक्ति
श्रमलाई – सम्प्रदान कारक ‘लाई’ चतुर्थी विभक्ति
कोदालाले – करण कारक ‘ले’ तृतिया विभक्ति
रुखबाट – अपादान कारक ‘बाट’ पञ्चमी विभक्ति
बाँसबाट – करण कारक ‘बाट’ तृतिया विभक्ति
निनामाकी आमा –................... षष्ठी विभक्ति
कलेजमा अधिकरण कारक ‘मा’ सप्तमी विभक्ति
आमाकै............................ षष्ठी विभक्ति
छत्रतायामा अधिकरण कारक ‘मा’ सप्तमी विभक्ति
निनामाले – कर्ता कारक ‘ले’ प्रथमा विभक्ति
घरको .............. ‘को’ षष्ठी विभक्ति
काममा अधिकरणकारक ‘मा’ सप्तमी विभक्ति
बगैँमा – अधिकरणकारक ‘मा’ सप्तमी विभक्ति
पाकेका – .................... का षष्ठी विभक्ति
रुखबाट – अपादान कारण ‘बाट’ पञ्चमी विभक्ति
बजारमा – अधिकरण कारक ‘मा’ सप्तमी विभक्ति
काममा – अधिकरण कारक ‘मा’ सप्तमी विभक्ति
कलामा – अधिकरण कारक ‘मा’ सप्तमी विभक्ति
पाठको दसौँ अनुच्छेदमा प्रयुक्त फरक फरक विभक्ति चिह्न प्रयाग भएका शब्दको टिपोट गर्नुहोस् ।
कृषिमा (मा)
बचतलाई (लाई)
क्षेत्रमा (मा)
यसबाट (बाट)
स्वास्थ्यमा (मा)
संस्कृतिको (को)
लगानीको (को)
४) सबै प्रकारका कारकको प्रयोग गरी एक अनुच्छेद लेख्नुहोस् ।
म गोरखा घुम्न जाने कुरा भयो । मैले साथमा भाईलाई पनि लिएर गएँ । बाटोमा जाँदै गर्दा बाटोमा नयाँ नयाँ ठाउँहरु हेर्दौ रमाइलो मानेर घुम्यौ । बाटाका छेउमा बसिरहेको माग्नेलाई पनि पैसा दियौ । बसबाट गोरखा दरवार पुगेपछि हामी ओर्लियौँ । हामीले गोरखामा रमाइलो गर्यौँ ।
0 Comments